Monument Rozenoord

Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn honderdveertig mannen door de Duitse bezetter gefusilleerd bij Rozenoord aan de Amsteldijk te Amsterdam. Veel van de slachtoffers waren betrokken bij het verzet. De geschiedenis van fusilladeplaats Rozenoord is extra pijnlijk omdat de bevrijding nabij was. De Duitse bezetter wist dit – het zuiden van Nederland was immers al bevrijd. Alle mannen die gefusilleerd werden bij Rozenoord worden herdacht in het nieuwe monument. Het gaat om meer dan honderd verschillende mannen – met honderd verschillende levens.

Rozenoord
Rond 1900 verrees er aan de Amsteldijk de grote Handelskweekerij ‘Rozenoord’. Bij de rozenkwekerij hoorde een rozentuin, een attractie die door de eigenaren open was gesteld voor publiek. De Amsteldijk was aan het begin van de twintigste eeuw een geliefde plek voor wandelaars en fietsers. De rozentuin trok vele bezoekers. Met name op zondag lieten Amsterdammers zich er rondleiden en dronken thee of chocolademelk in het in Byzantijnse stijl uitgevoerde theepaviljoen. Op zonnige dagen was het havenbootje populair, dat bij Rozenoord kon aanmeren. De hoogtijdagen van Rozenoord waren rond 1910. Na de Eerste Wereldoorlog verloor de Rozentuin echter haar publiek. De kwekerij had zwaar te lijden onder de economische crisis maar bleef nog tot 1941 bestaan. De gemeente Nieuwer Amstel kocht het terrein ten behoeve van de uitbreiding van begraafplaats Zorgvlied. Nu herinnert de grote Rozenoordbrug nog aan de voormalige kwekerij en attractiepark.

Bloedoord
Tijdens de Tweede Wereldoorlog veranderde Rozenoord drastisch. Tijdens de hongerwinter ’44 – ’45 onderschepte de onder Duits gezag staande Crisis Controle Dienst er stelselmatig de voedselaanvoer voor hongerend Amsterdam. In de laatste maanden van de oorlog gebruikte de Duitse bezetter Rozenoord als fusilladeplaats. Op acht verschillende dagen gedurende de periode 30 januari – 14 april werden hier vermoedelijk honderdveertig mannen gefusilleerd. Velen van het hen waren actief binnen het verzet. De achtergrond van de mannen verschilden: het waren onder andere arbeiders, ambtenaren, artsen, mariniers en studenten.

De meeste mannen zaten eerst gevangen in het Huis van Bewaring aan de Weteringschans. Vanaf hier werden zij door de Sicherheitspolizei twee aan twee geboeid in gesloten vrachtwagen naar Rozenoord afgevoerd. Voordat de fusillades plaatsvonden werd de weg afgezet. De meesten gefusilleerden werden tijdelijk in de duinen bij Overveen begraven. Veel van de fusilladeslachtoffers van Rozenoord zijn na de bevrijding herbegraven op de Eerebegraafplaats Bloemendaal. Van honderd gefusilleerden zijn de namen bekend. In het meer dan duizend pagina’s tellende boek De Eerebegraafplaats te Bloemendaal (Den Haag 2005) is over deze slachtoffers zeer gedetailleerd uitgeweid.

Heldenoord
Vlak na de oorlog werden verschillende pogingen gedaan om de gruwelijke gebeurtenis bij Rozenoord waardig te herdenken. Op 22 juli 1945 vond de eerste herdenking plaats in Tennispark Amstelzicht die tevens werd opgenomen in de (waardevolle) brochure Rozenoord Bloedoord Heldenoord. De tennisvereniging lag nabij Rozenoord en een van de leden, Evert Blanken, was hier gefusilleerd. De toenmalige directeur Fr. Hendrikx was getuige van vele fusillades en maakte een ooggetuigenverslag:

‘Vanaf mijn niet al te ver verwijderde schuilplaats kon ik de verbeten bleeke gezichten waarnemen, zag ik de verwilderde haren van hun ontblootte hoofden, zag ik in helle angst hun schrikoogen turen in de verte naar……dierbaren en vrienden, naar alles wat hun lief en heilig was, ik voelde hun gedachten uitstralen over den lagen vochtigen grond naar mij, onzichtbare stille getuige, die hun opdracht ontving hun laatste boodschap aan de wereld over te brengen, hun laatste boodschap, dat zij als helden den dood in het gezicht zagen zooals zij als helden het gevaar van het verzet hadden getrotseerd.’(…) Helden van Rozenoord, wij zullen U nimmer vergeten’

Op de voormalige fusilladeplaats werd na de oorlog een sobere vlaggenmast zonder tekst geplaatst als gedenkteken. Op 6 maart 1948 berichtte Het Parool dat het een krans had gelegd op de ‘eenzame fusilladeplaats’ en stelde dat er initiatief was genomen voor een gedenksteen. Vijftien jaar later staat in Het Parool van 6 december 1963 een ingezonden stuk van dhr. E.J. Zeegers met de vraag waarom er nog steeds geen waardig herdenkingsplek is voor de gefusilleerden.

Op 4 mei 1973 werd de vlaggenstok vervangen door een monument in wit natuursteen waarop VOORJAAR 1945 stond vermeld. Door de openstelling van de brug over de Amstel moest in 1981 de gedenkplaats Rozenoord ten noorden van de oorspronkelijke plek worden verplaatst. Op een ruwe steen is een bronzen plaat bevestigd met de tekst: ‘Op deze plaats werden in de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog meer dan 100 Nederlanders door de Duitse bezetter gefusilleerd.’ De gedenkplaats is een cirkelvormig perkje omringd met bomen, waarbij twee bankjes zijn geplaatst. In 1992 werd het pad langs de fusilladeplaats naar verzetsman Cesar Willem Ittmann genoemd. Ittmann werd op 7 februari 1945 gefusilleerd bij Rozenoord.

Op bewonersinitiatief van Stadsdeel Zuid is er een nieuw monument gekomen om de fusilladeslachtoffers bij Rozenoord waardig te kunnen herdenken. De bewoners wilden een monument waarbij de slachtoffers met naam genoemd werden en waarin wordt verwezen naar de geschiedenis van de fusillades op de acht verschillende data. Ook wilden zij een monument dat gezien werd zodat deze geschiedenis weer bekendheid zou krijgen.

Op 1 mei 2015 werd het Rozenoord monument van Ram Katzir in het Amstelpark onthuld. Het monument is wegens verbreding van de A10 niet op de oorspronkelijke locatie geplaatst.

Nieuw onderzoek – nieuwe stoelen
Door het nieuwe Rozenoord monument is de geschiedenis van de fusilladeplaats opnieuw onder de aandacht gekomen. Een aantal nabestaanden van gefusilleerden die eerder niet bekend waren hebben contact opgenomen en nieuwe informatie verstrekt. Dit heeft in oktober 2015 geleid tot verder onderzoek waarbij een negende fusilladedatum naar voren is gekomen. Op 18 september 1944 zijn zes mannen gefusilleerd bij Rozenoord aan de Amsteldijk. Op 18 september 2018 werden voor deze mannen nieuwe stoelen geplaatst

Herdenking en contact

Voor meer informatie over de herdenking op 4 mei kunt u mailen naar monumentrozenoord@gmail.com